صنایع دستی:
1- سفال 2- معرق 3- چاقوسازی 4- نمد مالی 5- گیوه دوزی
6- ملکی دوزی 7- قالیبافی 8- گبه دوزی 9- گلیم بافی
سفال :
* در سال 1312 خورشیدی حدود سی به آمریکا دانشگاه شیکاگو فرستادند لوح 52 آن مربوط به نی ریز می باشد که حقوق 15 روز از مردان و زنان و پسران و دختران نی ریز را که به عنوانهای مهندس ، معمار ، بنا و کارگر فعالیت می کردند در بیستمین سال سلطنت خشایارشاه مربوط به اردیبهشت ماه در آنجا فعالیت می کردند نوشته شده است و چون در دوره سلطنت هخامنشیان حدود 700 کارگاه زره سازی و اسلحه سازی فعالیت داشته اند از همان زمان در نی ریز هم امر ساختن ظروف سفال وجود داشته است که در بعضی از نقاط که آثاری از سفال بدست آمده می رساند که حداقل کاری سفال نی ریز در آن زمان بوده است . که ساخت نمونه کوچکی از سفال که خود به لحاظ ویژه گیهای خاص اثری بی نظیر و بی بدلیل قابلیت ثبت در حافظه تاریخ را داشته باشد را دارد که حاکی از تاریخ و تمدن نی ریز و ذهن پویا و دستان ظریف و اعجاز برانگیز صنعتگران نی ریز می باشد .
چاقو سازی :
* با توجه به اسنادی که تا کنون در مورد قدمت نی ریز به دست آمده است، قدمت این شهرستان به دوره ی هخامنشیان باز می گردد و بر اساس سنگ نوشته های موجود، نای ذی یعنی کارگاه اسلحه سازی و فولاد سازی همان نی ریز می باشد. طبق شواهد در آن زمان بیش از 700 کارگاه تهیه و توزیع ادوات جنگی (زره، شمشیر و نیزه) در این شهر دایر بوده است و صنعت چاقو سازی نیز یکی دیگر از کهن ترین صنایع این خطه به شمار می رود.
* از سوی دیگر وجود معادن آهن در این شهرستان و هم چنین کشف گدازه های آهنی در سال 1377 در محله شادخانه (یکی از محله های نی ریز) حاکی از وجود کوره های اسلحه سازی و فولاد سازی در این شهرستان می باشد.
* از این رو صنعت چاقو سازی که در واقع ابزاری از تجهیزات نظامی می باشد، هم چنان در نی ریز از رونقی ویژه برخوردار است. ساخت کوچکترین چاقوی طلای جهان در نی ریز و همچنین چاقوی کلید دار نشان از هنر و توانمندی منحصر به فرد صنعت گران نی ریزی دارد.
مشبک چوب :
* هنر مشبک در شهرستان نی ریز قدمتی دیرینه دارد؛ که نمونه هایی از این هنر را می توان بر درها،منابر،امام زاده ها، مساجد، ظروف فلزی و سفال، چوب و ... که نمونه های بازری از این هنر زیباست و توسط هنرمندان با مهارت خاصی ساخته شده و در خانه های تاریخی این شهرستان خودنمائی می کند را دید . و نیز می توان ساخت نمونه کوچکی از هنر مشبک جهان که خود از ویژه گیهای خاص برخودار می باشد و دستان ظریف و اعجاز برانگیز هنرمندان این خطه از شهرمان و همچنین معرفی هنر اصیل ایرانی را نشان می دهد کاری که حتی دستگاه لیرز هم به ظرافت این اثر انجام نمی دهد توسط هنرمندان نی ریزی ساخته شود .
منبت چوب :
* منبت به معنی کنده کاری روی چوب می باشد و منبت کار کسی است که روی چوب عمل کنده کاری را انجام می دهد. این فن ، سابقه ای بسیار طولانی دارد؛ تا حدی که آغاز تاریخ منبت را می توان به زمانی نسبت داد که انسان برای اولین بار با ابزارهای تیز و برّنده آشنا و چوب را تراش داده است.
معرق:
* در طبقه بندی هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی کشور، معرق چوب در دسته هنرهای صناعی زیر شاخه آثار چوبی و در قسمت برش چوب قرار دارد. معرق از کنار هم قرارگرفتن و تلفیق چوب های رنگی مطابق با طرح به دست می آید؛ بدین معنی که در ساخت یک اثر معرق، تنها ماده اولیه چوب است، اما می توان این هنر را به صورت تلفیقی با دیگر هنرها و یا با استفاده از دیگر مواد هم مشاهده کرد.
* به طور مثال معرق منبت هر دو از هنرهای چوبی هستند که می توانند به طور مشترک در یک اثر استفاده شوند. ازجمله موادی که در معرق کاری استفاده می شود می توان از خاتم، صدف، فلز (طلا، برنج، نقره، مس)، استخوان و عاج نام برد.معرق کاری را می توان در آثار مختلف چوبی مانند تابلو، میز، صندلی، ساعت، بوفه، در، جعبه های تزیینی و هرگونه وسیله چوبی مسطح و منحنی به کار برد که هدف در تمام این موارد، بخشیدن جلوه و غنای هنری به آثار چوبی است.
گلیم بافی :
* بخش عمده ای از تولید گلیم توسط زنان و دختران عشایر و بخشهای تابعه شهرستان نی ریز انجام می شود و بهترین نوع بافت گلیم مربوط به بخش پشتکوه ( مشکان ) می باشد که منحصربفرد می باشد . برای بافت گلیم معمولاً از نقشه استفاده نمی کنند. نقشه ها ذهنی هستند و معمولاً از طرح هایی استفاده می شود که از نسل های گذشته به حال انتقال یافته و تغییرات جزیی در همان چهارچوب آداب و رسوم موجود در منطقه است. البته در سالهای اخیر با راه یافتن گلیم بافی به مناطق شهری و روستایی استفاده از نقشه تا حدودی درگلیم بافی رایج شده است. برای رنگرزی نخ های پشمی مورد مصرف در پود گلیم از رنگهای گیاهی یا رنگهای شیمیایی استفاده می شود.
قالی بافی :
* قالی، بافته ای است از هزاران گره کوچک که به مدد سرپنجه های قالی بافان هنرمند بر خامه و نخ، زده می شود تا محصولی ساخته و پرداخته شود که علاوه بر جنبه های مصرفی، هنر را در مقیاس وسیع، مطرح و متجلی سازد.
* یکی از مهمترین عناصر هنری قالی ایران، طرحهای آن است. که به دست هنرمندان در این شهرستان و بخش های تابعه علی الخصوص روستائیان و عشایر زحمتکش بافته می شود و حاکی از ذوق، سلیقه فرهنگ و اعتقادات هنرمندان این مرز و بوم است، که تنوع و زیبایی این طرحها شهرت جهانی دارد .
گیوه دوزی :
* گیوه نوعی پای افزار است که رویه‌ی آن را به شیوه‌ی بافتنی از ریسمان‌های ابریشمی یا پنبه‌ای نازک و زیره‌ی آن را گاه از چرم یا لاستیک و اغلب از لته‌های به هم فشرده و در هم کشیده می‌سازند گیوه که باید آن را جزو یکی از تولیدات کاملا کاربردی روستایی و عشایری دانست از دوره‌ی صفویه به بعد تغییراتی در ساختمان و شکل گیوه بوجود آمد و هم اکنون نیز گیوه‌هایی به اشکال و نام‌های مختلف تولید می گردد و مهمترین آنها عبارت است از: 1- ملکی- نوعی که دارای رویه‌ی نفیس و گران قیمت است و نوک (پنجه) درازی دارد این نوع گیوه رویه‌اش بلندتر از گیوه‌های دیگر بوده و به قسمت پشت آن نیز یک قطعه چرم دوخته می‌شود 2- گیوه آجیده یا آجده: نوعی گیوه است که دارای رویه‌ی درشت باف و تخت چرمی بخیه‌دار می‌باشد 3- لته‌ای – نوعی که تنها تفاوتش با سایر انواع گیوه تخت لته‌ای آن است. 4- گیوه تخت چرمی: نوعی گیوه شبیه کفش‌های معمولی که تخت آن چرمی است و بیشتر در شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین اعتبار گیوه شهری نیز نامیده می‌شود. 5- تخت لاستیکی- نوعی گیوه درشت باف و ارزان قیمت که دارای زیره‌ی لاستیکی است 6- گیوه ابریشمی: نوعی گیوه تزئینی وتشریفاتی با تخت چرمی یا لاستیکی ظریف که رویه‌اش با نخ ابریشمی رنگین بافته می‌شود و گاهی با منجق دوزی همراه است.
پیکر تراشی :
* پیکرتراشی هنر همگذاری یا ریخت دادن به اشیا است و ممکن است در هر اندازه یا با هر سازمایه‌ای (مصالحی) و یا تکنیکى انجام گیرد. به فراورده‌های این هنر تندیس، پیکره یا مجسمه گفته می‌شود. هر پیکر سه بعدی که به منظور دارا بودن یک بیان هنری آفریده شده را می‌توان تندیس نامید. البته باید توجه داشت که هر شکل دادنی را مجسمه‌سازی نمی‌گویند بلکه باید در ورای آن یک فکر، خلاقیت یا یک نوآوری وجود داشته باشد.
* ایرانیان که در تمام رشته‌های هنری تزئنی سنگتراشی، منبت‌کاری و غیره مهارت فوق‌العاده بخرج داده‌اند از جمله هنرمندان این شهرستان که تا کنون با ارائه ارزشمند خود آثاری فاخری چون مجسمه میرزااحمد نی ریزی – میرزاکوچک خان جنگلی – سردار شهید محمود شهبازی در اصفهان – سردار شهید یدالله کلهر در شهریار تهران و ساخت تندیس امیر کبیر و همچنین تندیس ها مجسمه های هنری را هنرمندانه خلق نمودند .
تراش سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی :
* یکی از صنایع دستی تزیینی- کاربردی ایران " تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی" نام دارد. سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به سنگهایی از قبیل زمرد، آماتیس، عقیق، فیروزه، یشم و... اطلاق می گردد. این سنگها که در ایران به وفور یافت می شود پس از تراش و نشاندن آن در رکابی از طلا یا نقره دارای ارزش افزوده زیادی خواهند بود. تراش آن ها با یک دستگاه تراش برقی انجام می گیرد. تراش دادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی با ابزار و وسایل مخصوص برای استفاده در زیور الات ،ظروف زینتی و اشیاء تزئینی متفاوت دیگر یکی از رشته های صنایع دستی است. طبق نظر باستان شناسان و مورخین ، استخراج معادن در ایران ، از هزاره ی پنجم ق.م رواج داشته و گویا مس برای اولین بار در ایران مورد استفاده قرار گرفته است . در ابتدا سنگهای قیمتی به علت کمیابی و زیبایی ، نظر مردم را جلب نمود و جادوگران و رمالان از این توجه مردم استفاده کردند.آنان ضمن بیان خواص جادویی برای هر یک از سنگها و سوء استفاده از بی اطلاعی مردم، با فروش آنها به کسب منافع نا مشروع خود اقدام نمودند. به‌کارگیری گوهر به‌طور سنتی در کشور ما که تاریخی چند هزارساله دارد از همان آغاز تاریخ، معمول بوده است. آبادانی کشور، ثروتمند بودن و علاقمندی مردم این سرزمین به زندگانی پرتجمل و باشکوه، توأم با زیبایی‌پسندی، همواره گوهرها و زیورها را مورد توجه مردم ایران قرار داده است.
گره چینی :
* گره چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دروه اسلامی در ایران رایج بوده است. گره ها اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبانه ای به یکدیگر قفل می شوند و نقشهای زیبایی را به وجود می آورند، که هرچه ظریفتر باشند، از نظر هنری ارزش بیشتری دارند و تعدادی از صنعتگران در این شهرستان مشغول به فعالیت می باشند .
خراطی :
* خراطی، ساختن اشیاء از چوب است که سابقه ای بسیار طولانی دارد. بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در تخت جمشید نشان می دهد که تخت و چهار پایه و عود سوز آن به شویه خراطی تهیه شده است. و همچنین در این شهرستان با توجه به قدمت برخی از آثار تاریخی نشان دهنده این است که این هنر در شهرستان نی ریز نیز سابقه ای بس طولانی داشته است که هم اکنون صنعتگران این هنر در خانه صنایع دستی مشغول به فعالیت می باشند .
نگارگری :
* نگار در معانی متعددی چون نقش و نقاشی؛ نقشی که از حنا بر دست و پای محبوب کنند، تحریر، بت، صنم و معشوق به کار رفته است. در حقیقت «نگارگری» مفهوم عام دارد و روشها و سبکهای گوناگون نقاشی ایرانی را شامل می شود، چه آنها که در کتاب و نسخه های خطی صورت گرفته شامل تذهیب کاری، تشعیر، حاشیه سازی، جدول کشی، گل و مرغ و غیره است، چه آنها که بر دیوار بناها یا بومهای دیگر انجام گرفته است. نگارگری ایران تجسم و ابداع هر چه بیشتر زیباییهاست که در خیال روشن هنرمند نقش می بندد.
رودوزیهای سنتی :
* رودوزی آن دسته از صنایع دستی کشور ماست که طی آن طرحها و نقوش سنتی با ابزاری ساده نظیر سوزن، قلاب و غیره و با بهره گیری از انواع نخهای رنگین یا فلزی بر روی پارچه های بدون نقش به وجود می آید.
سراجی سنتی :
* تهیه پوست و چرم و استفاده های کاربردی از آن بیشتر تابع موقعیتها و مناطقی است که انسان در آن زیست نموده است. اهمیت فرآورده های چرمی در صنایع دستی تا حدودی به ساختمان فیزیکی چرم مربوط است. این ماده مانند پارچه قابل دوختن و مانند چوب نقش پذیر است، قابلیت کشش دارد و قابل رنگ آمیزی و شکل پذیری می باشد. این ویژگیها سبب گردیده تا چرم در دستهای یک ذهن خلاق، شکلهای متفاوتی به خود بگیرد و کاربردهای فراوانی داشته باشد. مانند کیف، کفش، کمربند و غیره از چرم ساخته می شود.